آزبست ( Asbestos )

  تاريخچه:

پنبه کوهي در فارسي قديم به نام آذرشست معروف بوده است که شايد آسبست از همين کلمه گرفته شده باشد و از حدود 2500 سال قبل از ميلاد شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است . گروهي واژه آزبست را از زبان يوناني مي دانند که به معني غير قابل اشتعال و نابود نشدني مي باشد . 
از سرپانتين در کتاب الجماهر به نام مهره مار نام برده شده است که برخي آن را مهره مار دانسته اند، به علاوه به آن مارسنگ و در عربي حجرالحيه نيز گفته مي شد .
در گذشته عقيده بر اين بود که سرپانتين ها خاصيت پادزهر دارند و ضد مارگزيدگي و اسهال مي باشند .
موضوع آزبست و كاربردهاي آن متعلق به قرون اخير نبوده و سابقه اي در حدود 4500 سال قبل را دارد كه در آن زمان در فنلاند از اين ماده معدني جهت ساخت ظروف گلي استفاده مي شده است . در 436 سال قبل از ميلاد مسيح مجسمه ساز يوناني كاليماكوس آن را به عنوان فتيله در لامپ طلايي معبد پالاس آتن به كاربرد كه اين معبد هميشه روشن نگه داشته مي شد . دست كم از دو هزار سال قبل از آزبست براي تهيه لباس ضد آتش استفاده مي شده است . 
پليني در 50 سال پيش از ميلاد از آن به عنوان كتان نادر نام برده و پلوتارك مورخ مشهور به كاربرد آزبست به عنوان فتيله دائمي اشاره مي كند .ضمن حفاريهاي باستان شناسي شهر پمپي كه در انفجار كوه آتشفشان وزوو در سال 79 ميلادي منهدم شد ،‌تكه هايي از آزبست به دست آمد كه معلوم گرديد تكه هايي از لباسهايي بوده كه پادشاهان را درآن مي پيچيدند .
همچنين گفته شده كه شارلماني امپراطور معروف فرانسه سفره اي از آزبست داشته كه با گذاشتن آن در آتش پاك مي شده است . همچنين يك دستمال آزبستي متعلق به فرديناند سوم در خزانه پادشاهي وين موجود است . 
پليني همچنين به مشكلات ناشي از آزبست و استفاده از ماسكهاي ويژه جهت جلوگيري از ورود غبار آزبست به ريه ها اشاره مي كند . همچنين هرودت در 450 سال قبل از ميلاد نقل مي كند كه چگونه روميها آزبست را از كوههاي آلپ و اورال استخراج مي كردند و مردگان خود را قبل از سوزاندن در پارچه اي از آزبست مي پيچيدند تا بهتر بتوانند خاكستر مرده را جمع آوري كنند . 
با اين وجود تا سال 1890 ميلادي از آزبست استفاده صنعتي نمي شد . در سال 1880 توليد سالانه آزبست 500 تن بود كه در سال 1930 اين مقدار به 200000 تن در سال رسيده بود . در سال 1893 يك واحد كاغذ سازي در استراليا در محصولات خود ، آزبست را به كاربرد و از آن زمان بردامنه كاربرد و مقدار مصرف آزبست افزوده شده است . در سال 1912 يك مهندس ايتاليايي اولين دستگاه ساخت لوله هاي آزبست سيماني را ابداع كرد . 
در سالهاي بعد كاربردهاي ديگري براي آزبست ابداع شد كه از آن جمله مي توان با استفاده از آزبست در تهيه لباسهاي ضد آتش ، پرده هاي ايمني در سالنهاي نمايش ، لنت ترمز ،‌صنايع آزبست سيمان و ... اشاره كرد . 
مارتين ديل (1996)،در مورد پنبه کوهي مي نويسد که اين کاني به مجموعه اي از کاني هاي سيليکاته رشته اي گروه هاي سرپانتين و آمفيبول اطلاق مي شود و شامل آموزيت (آسبست قهوه اي)،آنتوفيليت،کريزوتيل(آسبست سفيد)وکروسيدوليت(آسبست آبي) مي باشند .

مشخصات آزبست:

  آزبست(آسبست) Asbestose يا پنبه کوهي يك نام عمومي است كه به تعدادي از كاني هاي سيليكاتي فيبري شكل كه تغييرات وسيعي از نظر تركيب شيميايي دارند ، اطلاق مي شود . 

از برخي اختصاصي اين كانيها مي توان به شكل فيبري و اليافي آنها اشاره كرد،به طوري كه طول اين الياف در مقابل با قطرشان بسيار بيشتر است .
پنبه کوهي در فارسي قديم به نام آذرشست معروف بوده است که شايد آسبست از همين کلمه گرفته شده باشد. 
به عبارت ديگر مي توان گفت آزبست يك اصطلاح اقتصادي است كه به گروهي از كانيهاي سيليكاته آبدار اطلاق مي شود بطوريكه مي توان آنها را به آساني به صورت الياف نازك سوزني شكل درآورد. كاني هايي كه به نام آزبست شناخته مي‌شوند مي‌توان در دو گروه عمده سرپانيتن و آمفيبول ها رده بندي كرد. 95 درصد از آزبست جهان از نوع كريزوتيل است كه به گروه سرپانتين تعلق دارد و بقيه از نوع گروه آمفيبول ها مي‌باشند . 

کاني هاي آزبست:

آزبستها به دو گروه تقسيم مي شوند:

• خانواده سرپانتينها :

(سيليکات هاي منيزيم آبدار)كه كاني مهم اين گروه كريزوتيل (سرپانتين فيبري) است. 

•كريزوتيل Chrysotile 

اين كاني مهمترين و بيشترين محصول توليد شده آزبست با فرمول شيميايي Mg6[Si2O5(OH4)]2 است و نزديك به 95% كل توليد آزبست دنيا را تشكيل مي دهد . اين واژه ريشه يوناني دارد و از دو كلمه كريزوز و تيلوس به ترتيب به معني طلا و الياف تشكيل شده است . مقاوم كششي كريزوتيل نزديك به MN/m2 3727 است كه از مقاومت كششي سيم فولادي پيانو و الياف فايبرگلاس بيشتر است . 

•پيکروليت 

اين كاني ارزش اقتصادي ندارد . 

• خانواده آمفيبول :

داراي پنج كاني : آنتوفيليت، كروسيدوليت ، اكتينوليت و آموسيت مي باشد. 

•كروسيدوليت (ريه بكيت)Crocidolite 
كروسيدوليت با فرمول شيميايي Na2Fe5[Si4O11(OH)]2 خطرناک ترين نوع آزبست محسوب مي شود.
آموسيت (كومنگتونيت ـ گرونريت)Amosite 
با فرمول شيميايي MgFe6[Si4O11(OH)]2 مي باشد. 

•آنتوفيليت Anthophyllite

با فرمول شيميايي (Mg, Fe)7[Si4O11(OH)]2 مي باشد . 

•تره موليت

با فرمول شيميايي Ca2(Mg, Fe)5[Si4O11(OH)]2 مي باشد . 

•اكتينوليت Actinolite 

با فرمول شيميايي Ca2(Mg, Fe)5[Si4O11(OH)]2 مي باشد . 

به طور كلي الياف آزبست گروه آمفيبول تا حدي شكننده و قابل ارتجاع مي باشند و در صنعت آزبست جزء دسته زبر به شمار مي روند و كلاً با كريزوتيل تفاوت دارند . الياف گروه آمفيبول مانند كريزوتيل نمي توانند به رشته هاي ظريف و كم قطر تقسيم شوند . كمترين قطري كه براي الياف آمفيبول گزارش شده است حدود يك دهم ميكرومتر مي باشد . همچنين قابل ذكر است كه سطح ويژه آزبستهاي آمفيبول بسيار كمتر از سطح ويژه كريزوتيل است. 
مقاومت كششي كانيهاي آزبست گروه آمفيبول در دامنه وسيعي تغيير مي كندوبه جز كروسيدوليت مقاومت كشتي ساير كانيهاي گروه آمفيبول كمتر از كريزوتيل است . به عبارتي مي توان كانيهاي آزبست را بر حسب مقاومت كشتي به صورت زير تقسيم كرد :
اكتينوليت < ترموليت < آنتوفيليت < آموسيت < كريزوتيل < كروسيدوليت 
مقاومت كششي و ضريب يانگ نمونه هايي از كانيهاي آزبست به ترتيب از MN/m2 1440 تا MN/m2 3780 و 143000 تا 175000 مي باشند . 
سطح ويژه اندازه گيري شده كريزوتيل خام برابر gr /2 m 12-4 مي باشد در صورتي كه كريزوتيل پر عيار شده سطح ويژه اي معادل gr /m 50-30 دارد . سطح ويژه آزبستهاي آمفيبول به اندازة قابل ملاحظه اي كمتر از كريزوتيل است . به عنوان نمونه كروسيدوليت تجاري داراي سطح ويژه اي معادل gr /2m 15-3 است ، در صورتي كه سطح ويژه كريزوتيل بسيار بيشتر است .
طبق بررسيهاي انجام شده مشخص گرديده است كه دما بر مقاومت كشتي الياف آزبست تأثير دارد و موجب كاهش آن مي شود . تغيير مقاومت به صورتي است كه از دماي صفر تا c o150 مقاومت كششي به طور جزيي افزايش مي يابد و از oC 150 به بالا كم مي شود . همچنين به جهت از دست دادن آب ساختماني ،‌الياف آزبست مقداري از خود كاهش وزن نشان مي دهند . كه اين امر براي گروه آمفيبولها كمتر از كريزوتيل است . در جدول 6 برخي خواص عمومي آزبستهاي سرپانتين و آمفيبول معرفي شده است .